“Ai lên Hương Sơn, ngược phà Linh Cảm/ Đọi nác chè, ấm giọng đò đưa”…
Câu hát xưa đưa ta về miền ký ức, chè Hương Sơn từ lâu đã trở nên nổi tiếng với hương vị đậm đà, không đâu có được. Ngày nay, chè Hương Sơn đã vượt ra khỏi ranh giới về địa lý vào Nam, ra Bắc, sang tận trời Âu, Phi, Mỹ ngan ngát tỏa hương.
Miền ký ức…
Xí nghiệp Chè Tây Sơn mà tiền thân là Nông trường “voi bổ” được thành lập từ năm 1959 với nhiệm vụ chính là trồng, chế biến chè búp. Đến nay vừa tròn 55 năm với biết bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, không thật ồn ả, náo nhiệt nhưng cũng đủ sắc màu để mà tự hào, lắng đọng.
Nhớ lại ngày đầu thành lập với muôn vàn khó khăn. Miền Tây Hương Sơn, nơi nông trường đứng chân là vùng đất mới, nơi “rừng thiêng, nước độc”. Những nam thanh, nữ tú mang trong mình dòng máu nóng vượt lên gian khó, cơm không đủ ăn, áo thiếu mặc, rồi sên, vắt, muỗi rừng cộng với đó là các căn bệnh sốt rét quái ác... không ngăn cản được ý chí, quyết tâm xây dựng Nông trường.
Rồi cuộc chiến tranh do đế quốc Mỹ gây ra lan rộng ra tận miền Bắc XHCN, những người công nhân nông nghiệp ấy lại đảm nhận thêm vai trò là “người chiến sĩ tự vệ” vừa sản xuất vừa chiến đấu bảo vệ vùng biên của Tổ quốc. Đơn vị đã bao lần phải dời đại bản doanh. Nhưng có lẽ khi chuyển trụ sở từ Hà Chua (Sơn Tây) đến Khe Yên (Sơn Kim) năm 1965 là đợt chuyển địa điểm có ý nghĩa hơn cả. Khe Yên với ý nghĩa yên bình tạo nên một diện mạo mới, một sắc thái mới. Vùng đất mới, với thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp cho cây chè phát triển. Từ lâu đời người dân nơi đây đã trồng chè xanh uống. Trong những cánh rừng già, nhiều cây chè có đến hàng trăm năm tuổi (do chim, súc vật ăn hạt rơi vãi, mọc tự nhiên) sống chen chúc với cây rừng, cỏ dại vẫn tốt tươi. Như một điềm lành được báo trước. Từ đây Nông trường chính thức bắt đầu trồng chè. Cây chè trở thành cây trồng chủ lực của đơn vị. Những đồi chè bậc thang dần được hình thành, rồi nhà máy chế biến chè được xây dựng. Sản lượng chè từ chỗ một vài tấn năm năm đầu, lên đến hàng trăm tấn. Nếu như Nông trường trước đây phụ thuộc hoàn toàn vào Ngân sách Nhà Nước thì nay đã đóng góp phần đáng kể cho Ngân sách, góp phần đánh Mỹ. Trường học, trạm xá được mọc lên đáp ứng nhu cầu học tập và chăm sóc sức khỏe cho không chỉ cán bộ, công nhân, con em nông trường và Nhân dân trong vùng. Nông trường trở thành điểm sáng về văn hóa, văn nghệ của cả khu vực, giữa núi rừng mênh mông, khu nông trường bộ đêm đêm ánh điện sáng bừng của nhà máy chế biến chè, của nhà văn hóa nông trường. Những đêm chiếu phim, những tối văn nghệ người xem chật kín, xua tan đi sự tĩnh mịch của miền sơn cước. Con em vùng xuôi, miền ngược sau khi học xong, nhiều người có nguyện vọng lên làm việc tại Nông trường. Có thời điểm cán bộ, công nhân viên chức nông trường lên đến 658 người (năm 1986). Cùng với đó là sự lớn mạnh của các tổ chức trong hệ thống chính trị. Nông trường từ chỗ chỉ có một chi bộ, sau dần phát triển lên thành Đảng bộ với hàng trăm đảng viên, Đảng bộ nhiều năm liền được công nhận là Đảng bộ trong sạch vững mạnh, trong sạch vững mạnh tiêu biểu; Tổ chức Công đoàn, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội phụ nữ… lớn mạnh không ngừng. Đặc biệt là đội tự vệ của xí nghiệp thực sự điểm sáng về phong trào ANTQ nơi biên cương. Nhiều năm liền (khi chưa thành lập xã Sơn Kim 2) Nông trường Tây Sơn còn làm cả nhiệm vụ quản lý hành chính trên địa bàn. Ghi nhận những thành tích của tập thể, cán bộ công nhân viên chức nông trường nhiều năm UBND tỉnh, quân khu 4 đã tặng cờ thi đua xuất sắc. Đặc biệt Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, nước CHXH Chủ nghĩa Việt Nam tặng thưởng Huân chương chiến công hạng Nhì cho lực lượng tự vệ nông trường, tặng thưởng Huân chương lao động hạng Ba cho cán bộ, công nhân, nhân viên Nông trường.
Sôi động hôm nay
Những năm gần đây, nhất là từ ngày đổi mới đến nay và đặc biệt khi Việt Nam gia nhập WTO, hội nhập sâu vào thị trường quốc tế. Nông trường Chè Tây Sơn là doanh nghiệp Nhà nước - Xí nghiệp thành viên của công ty đầu tư và phát triển Chè Hà Tĩnh - Thành viên của Tổng Công ty Chè Việt Nam thì hoạt động sản xuất, kinh doanh của Nông trường nhộn nhịp hẳn lên.
Nếu như giai đoạn đầu của thời kỳ đổi mới, Nông trường đã có bước chuyển biến trong việc giao đất, khoán vườn chè đến các hộ gia đình, người công nhân như được “cởi trói” đẩy mạnh sản xuất, năng suất tăng lên rõ rệt thì đến giai đoạn đấu thầu chuyển từ hình thức khoán sản phẩm, sang hợp đồng kinh tế có thời hạn thực sự là bước chuyển mình. Người lao động tự chủ trong sản xuất, tự trang trải chi phí. Nông trường bao tiêu toàn bộ sản phẩm cho người sản xuất. Ngoài việc hợp đồng kinh tế với các hộ là công nhân viên chức nông trường, nông trường còn mạnh dạn hợp đồng với cả các hộ dân xung quanh.
Về chế biến sản phẩm sau thu hoạch, ngoài sản phẩm chè xanh truyền thống, nông trường đã mạnh dạn chế biến chè đen hướng đến thị trường Tây Á, Bắc Phi và Trung Á, đây là những vùng có khí hậu khắc nghiệt, với ấm Romosa truyền thống. Những chuyến hàng rời bến với Thương hiệu Chè Tây Sơn đã làm nức lòng bè bạn. Cây chè từ chỗ là cây xóa đói giảm nghèo trở thành cây làm giàu cho cả một vùng thượng Hương Sơn.
Nhận thức được vai trò to lớn của cây chè trên đất Hương Sơn Ban Thường vụ Huyện ủy, UBND huyện Hương Sơn đã ban hành Đề án và có Kết luật về phát triển cây chè công nghiệp giai đoạn 2012-2015, định hướng đến năm 2020. Trong đó khẳng định chỗ đứng của cây chè trên đất Hương Sơn, cây chè trở thành sản phẩm chủ lực của huyện trong xây dựng nông thôn mới. Nếu như năm 2012 tổng diện tích cây chè công nghiệp trên địa bàn huyện đạt 294 ha, sản lượng chè búp tươi đạt 3.504 tấn, giá trị xuất khẩu đạt 20 tỉ đồng đã mang lại thu nhập ổn định, giải quyết việc làm, xóa đói giảm nghèo cho người dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của huyện nhà, thì mục tiêu đến năm 2015 diện tích đạt được sẽ là 445 ha, sản lượng búp tươi đạt 6.500 tấn, giá trị sản xuất đạt trên 38 tỉ đồng. Đến năm 2020 diện tích đạt 800 ha, sản lượng búp chè tươi đạt 10.000 tấn, giá trị ước đạt 60 tỉ đồng. Giá trị sản xuất bình quân/ha canh tác năm 2015 đạt 100 triệu đồng năm 2020 đạt 120 triệu đồng.
Phấn khởi trước sự quan chỉ đạo của cấp ủy chính quyền huyện và sự nỗ lực của cán bộ, công nhân viên chức nông trường cũng như bà con trong vùng. Đồng chí Nguyễn Văn Sơn - Bí thư Đảng ủy, giám đốc nông trường vui vẻ nói: Thực hiện Kết luận của Ban Thường vụ Huyện ủy và Đề án của UBND huyện trong thời gian qua nông trường đã nỗ lực phấn đấu hoàn thành mục tiêu mà huyện Đảng bộ đã đề ra. Trồng mới hàng năm từ 65-70 ha. Đặc biệt phát triển trồng chè trên địa bàn các xã như: Sơn Tiến, Sơn Lâm, Sơn Kim1, Sơn Tây,… về kỹ thuật trọng tâm đột phá về cây giống, đưa giống mới có năng suất, chất lượng cao vào sản xuất. Vừa nói chuyện anh vừa cùng anh Sánh – Trưởng phòng dẫn chúng tôi đi thăm vườn ươm chè, ở đây hàng vạn bầu chè giống đã sẵn sàng cho trồng mới vụ Thu năm 2014.
Về hiệu quả cây chè anh nói: Người trồng chè bây giờ không chỉ để đủ ăn mà còn có tính tích lũy vươn lên khá giả và làm giàu. Đặc biệt hiện nay doanh nghiệp tạo điều kiện tối đa cho người trồng chè từ cung cấp cây giống, phân bón hướng dẫn về kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm. Thực sự doanh nghiệp đã đồng hành cùng Nhân dân trong sản xuất chè. Về thu nhập bình quân 1 kg chè khô vào thị trường Tây Á là 2,7 USD/kg, cùng loại chè đó vào thị trường Anh là 3,6 USD/kg. Thu nhập của người trồng chè bình quân đạt 6 triệu đồng/người/tháng so với sản xuất công nghiệp thì chưa phải là cao, nhưng nếu tính sản xuất nông nghiệp thì ít có trồng cây nào có thể cho thu nhập cao hơn được. Nhờ thế gần đây nhiều hộ gia đình ở Sơn Kim2 giành phần lớn diện tích trồng màu trước đây như: sắn, ngô, khoai, lạc... sang chuyên cach trồng chè.
Nói đoạn, anh tự tin khẳng định việc đưa cây chè công nghiệp trở thành sản phẩm chủ lực của huyện là đúng đắn, mở ra hướng phát triển cho người dân Hương Sơn vì diện tích trồng chè ở Hương Sơn còn lớn, cây chè dễ trồng, dễ chăm sóc và chu kỳ kinh doanh dài ngày, mấy lâu nay ta đã trăn trở, nhưng đây là thời điểm thích hợp cho cây chè phát triển. Tuy nhiên, để xuất khẩu đạt yêu cầu và nhất là vào thị trường khó tính như Nhật bản, Anh Quốc... thì phải sản xuất theo hướng VIET GAP. Tuy nhiên, gần đây có sơ sở chế biến mới xây dựng trên địa bàn không theo quy hoạch, dẫn đến có hiện tượng tranh mua, người dân thấy có chút lợi trước mắt dễ nghe theo dẫn đến làm ẩu, sản xuất không đúng quy trình, chạy theo số lượng không quan tâm chất lượng. Nguy cơ mất bạn hàng, cần có sự vào cuộc của các cơ quan chức năng.
Hương Sơn !
Bình minh nhất tản trà - Sáng mai thức dậy uống một tách trà nóng, đầy hương vị quê nhà là thú vui, nét ẩm thực của Người Á Đông, có nơi còn nâng lên thành trà đạo. Không chỉ có thú vui, trà xanh còn chữa bệnh và ngăn cản sự xâm nhập của tác nhân gây bệnh, nhất là bệnh ung thư.
55 năm, một chặng đường - suốt 55 năm Nông trường chè Tây Sơn luôn theo đuổi một mục tiêu là trồng và chế biến chè. Đem hương vị của quê hương đến với bạn bè Năm Châu, để mãi tồn tại và phát triển. Hương vị chè Tây Sơn – Hương Sơn đưa bạn bè xích lại gần nhau. Muôn thuở chè ngan ngát tỏa hương!
